Hoàng triều dư địa toàn đồ (1728, 1729) cho thấy

cương giới phía Nam Trung Quốc

chỉ đến phủ Quỳnh Châu (Hải Nam)

Dưới đời nhà Minh, Minh Thành Tổ cử Đô đốc Thái
Giám Trịnh Hòa chỉ huy những đoàn thám hiểm đến Ấn Độ Dương và Biển Ả
Rập nhằm thiết lập bang giao với trên 30 quốc gia duyên hải, triển khai
Con đường Tơ Lụa tại Ấn Độ, Phi Châu và Trung Đông. Những chuyến hải
hành của phái bộ Trịnh Hòa không phải để chinh phục Biển Đông nơi có
hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Trên thực tế đoàn thuyền chỉ đi
ngang qua Biển Đông nhằm khai phá Ấn Độ Dương. Trạm trú chân duy nhất
của đoàn trong khu vực này là Đồ Bàn (Chaban) thủ phủ Chiêm Thành bấy
giờ. Sau khi Minh Thành Tổ mất, triều đình nhà Minh đã phê phán những
cuộc hải trình nặng phần trình diễn của Trịnh Hòa đã góp phần làm suy
yếu nền kinh tế quốc gia.

Sử gia Triệu Nhữ Quát đời nhà Tống trong cuốn Chư
Phiên Chí đã xác nhận nhiều sự kiện lịch sử quan trọng từ thời nhà Hán.
Theo đó, năm 111 TCN, sau khi thôn tính Nam Việt "Hán Vũ Đế sai quân
vượt biển sang chiếm đất của địch quân (Nam Việt) và đặt ra 2 quận Châu
Nhai và Đạm Nhĩ (đảo Hải Nam). Trong thế kỷ thứ I TCN, Hán Nguyên Đế đã
rút quân khỏi đảo Hải Nam. Mãi tới đời nhà Lương và nhà Tùy (cuối thế
kỷ thứ VI đầu thế kỷ thứ VII) mới đặt lại quyền cai trị”. Triệu Nhữ
Quát cũng cho biết vùng quần đảo Hoàng Sa (Vạn Lý Trường Sa) là nơi
nguy hiểm, tàu thuyền Trung Hoa không nên đến gần vì chỉ đi sai một tí
là có thể chìm đắm. Nhan đề sách là Chư Phiên Chí, có nghĩa là chép
chuyện các phiên quốc, nước ngoài. Vạn Lý Trường Sa nằm ở phiên quốc,
có nghĩa là không thuộc về Trung Hoa mà thuộc về phiên quốc Nam Việt.
Như vậy, biên giới trên Biển Đông của Trung Hoa vào đời nhà Hán chỉ tới
đảo Hải Nam.

Một trang trong cuốn Hải Ngoại Kỷ Sự (1695) của Thích Đại Sán,

một nhà sư Trung Quốc đời Khang Hy, thuật lại chuyến du hành

tới xứ Đàng Trong, thừa nhận chủ quyền hai quần đảo

Hoàng Sa và Trường Sa của Đại Việt

Đời nhà Đường có sách Đường Thư Nghệ Văn Chí đề
cập tới cuốn Giao Châu Dị Vật Chí của Dương Phu chép những chuyện kỳ dị
và những nơi kỳ dị tại Giao Châu (Việt Nam). Sách này chép, tại Thất
Châu Dương (nhóm An Vĩnh, quần đảo Hoàng Sa) là nơi có nhiều đá nam
châm khiến các thuyền ngoại dương có đóng chốt sắt đi qua không được.
Điều này đã khẳng định quần đảo Hoàng Sa thuộc về Giao Châu xưa (nay là
Việt Nam). Trong đời Nam Tống, cuốn Lĩnh Ngoại Đại Đáp của Châu Khứ Phi
cũng xác nhận: "Vạn Lý Trường Sa (Hoàng Sa) tọa lạc tại Giao Chỉ
Dương”. Chư Phiên Đồ đời Tống cũng xác định giới hạn lãnh thổ của Trung
Quốc với các nước khác ở Giao Dương (tức Giao Chỉ Dương). Giao Chỉ
Dương hay Biển Giao Chỉ là Vịnh Bắc Bộ ngày nay, trong khi Hoàng Sa và
Trường Sa lại cách xa Vịnh Bắc Bộ hàng trăm dặm về phía nam. Như vậy,
các thư tịch cổ Trung Hoa từ đời nhà Tống đã cho thấy Hoàng Sa và
Trường Sa không thuộc về Trung Quốc mà thuộc về nước khác mà Trung Quốc
gọi là phiên quốc hay Giao Châu, Giao Chỉ.

Vào đời nhà Nguyên, quân và dân Đại Việt đã 3 lần
đánh tan quân Nguyên – Mông xâm lược và góp phần phá tan kế hoạch Đông
Tiến (đánh Nhật Bản) của đoàn quân Mông Cổ nổi danh là bách chiến bách
thắng từ đời Thành Cát Tư Hãn. Sau 3 phen thất bại, nhà Nguyên không
còn dòm ngó Đại Việt cả trên lục địa đến các hải đảo. Trong suốt các
thế kỷ XIII và XIV, theo chính sử Trung Hoa, quân Mông Cổ không hề có ý
định xâm chiếm hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Trong Dư Địa Đồ đời
Nguyên của Chu Tư Bản được vẽ thu nhỏ lại trong sách Quảng Dư Đồ của La
Hồng Tiên thực hiện năm 1561 phần cực nam lãnh thổ Trung Hoa là đảo Hải
Nam.

Đời nhà Minh, Thiên Hạ Thống Nhất Chi Đồ trong Đại
Minh Nhất Thống Chí (1461), Hoàng Minh Đại Thống Nhất Tổng Đồ trong
Hoàng Minh Chức Phương Địa Đồ (1635) đã vẽ phần cực nam Trung Hoa là
đảo Hải Nam. Trong khi cuốn Vũ Bị Chí của Mao Nguyên Nghi gọi Biển Đông
là Giao Chỉ Dương. Trên các bản đồ Trịnh Hoà Hạ Tây Dương, Trịnh Hòa
Hàng Hải Đồ cũng không thấy ghi chép các danh xưng Hoàng Sa, Trường Sa
(hay theo cách gọi của Trung Hoa là Tây Sa, Nam Sa, Tuyên Đức, Vĩnh
Lạc) trong các lộ trình và hải đạo của Trịnh Hòa sau 7 lần đi qua Biển
Đông để khai phá Ấn Độ Dương (Tây Dương). Nhiều tài liệu chính sử nhà
Minh cho biết, từ thế kỷ XV, các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa nguyên
là địa bàn ngư nghiệp của Chiêm Thành đã trở thành lãnh thổ của Đại
Việt. Lưu ý rằng từ năm 1427 Lê Lợi đã đánh thắng quân Minh để giành
lại chủ quyền cho Đại Việt bị Minh Thành Tổ chiếm đoạt từ 20 năm trước
(1407).

Đại Thanh Nhất Thống Toàn Đồ, đảo nhỏ ở phía dưới là Hải Nam,

gần đó bên trái là Giao Chỉ, đảo lớn hơn bên phải là Đài Loan

Đời nhà Thanh, từ thế kỷ thứ XVII đến XX, theo bản
đồ Hoàng Thanh Nhất Thống Dư Địa Bản Đồ do triều đình nhà Thanh ấn hành
năm 1894 thì đến cuối thế kỷ XIX "lãnh thổ của Trung Quốc chỉ chạy đến
đảo Hải Nam là hết”. Qua thế kỷ XX, sự kiện này còn được xác nhận trong
cuốn Trung Quốc Địa Lý Học Giáo Khoa Thư xuất bản năm 1906 với đoạn như
sau: "Điểm cực nam của Trung Quốc là bờ biển Châu Nhai thuộc quận Quỳnh
Châu (Hải Nam) tại vĩ tuyến 18”. Các quận Châu Nhai và Đạm Nhĩ thuộc
đảo Hải Nam kéo dài từ vĩ tuyến 20 (ngang Thanh Hoá) đến vĩ tuyến 18
(ngang Nghệ An – Hà Tĩnh). Trong khi quần đảo Hoàng Sa tọa lạc về phía
nam, từ vĩ tuyến 17 đến vĩ tuyến 15 (Quảng Trị, Thừa Thiên, Quảng Nam,
Quảng Ngãi) và quần đảo Trường Sa tọa lạc tại các vĩ tuyến 12 đến vĩ
tuyến 8 (Cam Ranh – Cà Mau). Bản đồ Đại Thanh Đế Quốc do triều đình nhà
Thanh ấn hành cũng không thấy vẽ các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa
(cũng không thấy ghi theo cách gọi của Trung Quốc là Tây Sa, Nam Sa,
Vịnh Lạc, Tuyên Đức...). Hơn nữa, trong bộ Hải Quốc Đồ Ký, cuốn Hải Lục
của Vương Bỉnh Nam (1820-1842) chép: "Vạn Lý Trường Sa (Hoàng Sa) là
dải cát dài ngoài biển được dùng làm phên dậu che chắn mặt ngoài bờ cõi
nước An Nam”. Như vậy, tư liệu này của Trung Quốc đã thừa nhận quần đảo
Hoàng Sa là lãnh thổ trên biển của Việt Nam. Trong bộ sách địa lý Đại
Thanh Nhất Thống Chí do Quốc Sử Quán nhà Thanh biên soạn năm 1842 với
lời tựa của hoàng đế Thanh Tuyên Tông, không có chỗ nào ghi Thiên Lý
Trường Sa hay Vạn Lý Trường Sa (quần đảo Hoàng Sa). Trong cuốn Hải Quốc
Văn Kiến Lục của Trần Luân Quýnh (1744), vùng biển của Việt Nam tại
Biển Đông được ghi bằng các danh xưng Việt Hải và Việt Dương. Trong vụ
ngư dân đảo Hải Nam cướp tàu chở đồng bị đắm tại quần đảo Hoàng Sa
những năm 1895-1896, để trả lời văn thư phản kháng của Chính phủ Anh,
Tổng đốc Lưỡng Quảng Trung Hoa đã phủ nhận trách nhiệm với lý do:
"Hoàng Sa không liên hệ gì tới Trung Quốc”. Ngoài ra cuốn Hải Ngoại Kỷ
Sự (1695) của Thích Đại Sán một nhà sư thời Khang Hy đã đến đất Thuận
Hóa của chúa Nguyễn ngày 29 tháng giêng năm Ất Hợi (13-3-1695) thuật
lại chuyến hải hành này và ghi nhận chủ quyền của Đại Việt trong việc
chiếm hữu, kiểm soát và khai thác vùng Biển Đông nơi tọa lạc hai quần
đảo Hoàng Sa và Trường Sa ít nhất là từ thế kỷ thứ XVII.